Open Access

JSON Export

{"created":"2022-01-31T15:13:03.882004+00:00","id":"lit20941","links":{},"metadata":{"alternative":"Onderzoekingen gedaan in het Physiologisch Laboratorium der Utrechtsche Hoogeschool","contributors":[{"name":"Donders, Franciscus C.","role":"author"}],"detailsRefDisplay":"Onderzoekingen gedaan in het Physiologisch Laboratorium der Utrechtsche Hoogeschool 1: 1-12","fulltext":[{"file":"a0002title.txt","language":"nl","ocr_default":"ONDERZOEKINGEN,\nGED A AN IN HET\nPHYSIOLOGISCH LABORATORIUM\nDER\nUTRECHTSCHE H00GESCH00L.\nDERDE REEKS.\nI.\nUTRECHT,\nW. F. DANNENFELSER, 1 8 7 2.","page":0},{"file":"a0005introduction.txt","language":"nl","ocr_default":"HET PHYSIOLOGISCH LABORATORIUM OER UTRECHTSCHE HOOSESCHOQL,\nVbor vier jaren reeds werden in het voorwoord van het eerste deel der onderzoekingen , tvveede reeks, eenige bijzonderheden medegedeeld omtrent het ontstaan der in-stel\u00fcng, waarbij ik mijn voornemen te kennen gaf, de beschrijving te geven van het gebouw, wanneer ik ge-lijktijdig over de inrichting zou kunnen handelen. Sedert dien tyd werden er onderscheidene physiologische lahora-toria gebouwd, \u2014 sommigen, evenals liet onze, van meer bescheiden omvang, te Leiden, te Amsterdam , te Groningen, anderen, in het buitenland, op groote schaal. Hierdoor nu is eene uitvoerige beschrijving onzer inrichting, die men, mutatis mutandis, elders terugvindt, tamelijk overhodig geworden, en ik meen daarom, mij thans, in be-trekking tot het Utrechtsche, tot de distributie der vertrek-ken, in verband met hunne bestemming, te m\u00f6gen bepalen.\nHet eigenlijke gebouw (fig. 1) is een vierhoek , lang 30.5, breed 11.5 meters. Yan de groote gevels is de eene naar het Noorden , de andere naar het Zuiden gericht.\nHet gebouw is aan alle zijden vrij, geheel gescheiden van alle gebouwen. De noordzijde grenst aan den Singel, een kanaal om de stad , deel uitmakende van het stelsel kanalen, dat het water van den Kvomiuen ltijn en water","page":0},{"file":"a0006.txt","language":"nl","ocr_default":"II\nuit de Lek om en door de stad naar de Yeclit voert. Inde nabijheid van het Laboratorium is het betrekkelijk rein, omdat tusschen het invloeien van het water in den Singel en het Laboratorium slechts weinig riolen zieh daarop uitloozen.\nDe Singel zelf levert ons tal van voortbrengselen , gewichtig voor mikroskopisch en physiologisch onderzoek, een schat van Hydrocharis morsus ranae, met de sierlijke protoplasmabewegiug in de wortelharen ; or.der de laagste Organismen, die nooit ontbreken , Diatomeae, Amoebae, Arcellae, waarin hier de merkwaardige luchtsontwikke-ling werd ontdekt, Difflugia, allen voor de Studie van het protoplasma van gewicht, Infusoria varia, met ver-schillende vormen van contractiele zelfstandigheid ; de coelenterata vond Engelmann vertegenwoordigd door Hydra en zelfs door Spongilla, waarvan Herklots het voorkomen in Nederland meende te m\u00f6gen loochenen; \u2014 voorts arthropoda , als Cyclops, Asellus, Gammarus en anderen , Mollusca, als Limnaeus stagnalis, Planorbis, Paludina, Yalvata, eenige bivalvae, met hare peristaltische trilbewe-ging, verschillende vormen van vermes, onder anderen Pla-naria en Nais, en kleine vischjes in overvloed, die men allen in het ge\u00ebigende jaargetijde voor het scheppen heeft.\nLangs het water is een smalle strook gronds G welig met gras begroeid, waarin zieh de gemetselde kikvorschenbak in' bevindt, die door een traliewerk onder water met den Singel in gemeenschap Staat en bij de deining van het water door ieder voorbijgaand schip wordt ververscht. Rondom het water in den bak is een hellend vlak, met gras begroeid , waarop de dieren zieh verlustigen. Zij voedenzich in dit verblijf naar welbehagen, zoodatze als frisch gevangen blijven, wat voor sommige doeleinden belangrijk is : men weet, dat kikvorschen in Staat van gevangenis overigens alle voedsel weigeren. Van de Ran a esculenta hebben","page":0},{"file":"a0007.txt","language":"nl","ocr_default":"Ill\nwe hier een varieteit (?) , zoo groot als de Beiiijnsche, die vermaard is. Hier heeten deze Rijnvorschen. Prof. Har ting had er onlangs een wegende 354 gram. Exemplaren van 200 gram zijn bij ons niet zeldzaam. Wij hebben echter de ervaring opgedaan, dat Rana esculenta en temporaria elkander niet verdragen. Een der beide soorten sterft spoedig uit, meestal de esculenta. In een en denzelfden sloot ziet men ook slechts een der beide soorten. Onze groote liana esculenta bewaren we afzonderlijk in tobben.\nOp den graszoom l\u00e4ngs den Singel hebben we een klein pri\u00ebel p met klimplanten, hoogst behagelijk in de warme zomerdagen ; stads-zwanen broeien hier hunne eijeren uit, en iedere hond heeft er tusschen traliewerk een kleinen vrijen loop l\\ die door een opening in den muur in gemeenschap staat met zijn hok in den souterrain: is de valluik in de opening neergelaten, zoo is hij beperkt tot zijn binnenhok.\nAan de Oost- en Westzijde zijn open plaatsen f en i van ongeveer 50 meters oppervlakte. Die aan de westzijde, behoorende tot C ( vivesecti\u00ebn) geeft gelegenheid tot het plaatsen van dieren, konijnen, Cavia Cobaya, witte muizen en ratten, voor sommige onderzoekingen van gewicht, vogels enz., des zomers onder een afdak /, des winters in een kleine loods j\u00b0'.\nDie aan de oostzijde, behoorende tot B (physiologische chemie;. heeft een afdak g (waaronder gas- en waterleiding), dienende eensdeels voor het uittrekken van organische stoffen met kokenden aether en voor chemische operati\u00ebn met schadelijke gas-ontwikkeling, anderdeels voor het schoonmaken van het glaswerk , enz.\nVan de beide open plaatsen voert een trap t t naar den grond l\u00e4ngs het water.","page":0},{"file":"a0008.txt","language":"nl","ocr_default":"IV\nOok onder den sierlijken wenteltrap w komt men uit de vestibule direct tot een uitgang, met dubbelen trap dalende naar den grond Gr l\u00e4ngs bet water.\nDe teekening, op het titelblad afgedrukt, vertoont ons het laboratorium aan de noordzijde l\u00e4ngs den Singel. Hier ziet men de kleine vensters van den souterrain. Aan de voorzijde (zuidzijde) is de begane grond gelijk met de Rez-de-Ohauss\u00e9e.\nToen ik, tien jaren geleden, het plan ontwierp van het laboratorium, waren er nog weinig inrichtingen van dien aard gebouwd en kon ik geen als model kiezen. Ik wist niets beters te doen dan de werkzaamheden van den praktischen physioloog aan de indeeling ten gronde te leggen.\nDie werkzaamheden nu laten zieh terugbrengen tot:\na.\tphysische,\nb.\tchemische,\nc.\tmicroscopische ,\nd.\tvivesecti\u00ebn.\nBovendien moest er gezorgd worden voor een gehoor-zaai, voor kamers van den Directeur en den assistent en voor woning van den amanuensis, die tevens de functie van concierge waarneemt.\nZoo kwam het ontwerp tot stand, waarvan ik de entourage al vast beschreef.\nHet gebouw zeit heeft, behalve zolders en souterrain, slechts twee verdiepingen.\nI. Rez-de-Chauss\u00e9e (fig. 1) bevat:\nA. Het ScHEiKUNDiG Laboratorium , de oostzijde daarvan innemende.","page":0},{"file":"a0009.txt","language":"nl","ocr_default":"V\nHet bestaat uit:\na en b, het algemeene Moratorium, met 15 plaatsen voor Studenten , aan vaste tafels.\nc.\thet b\u00ffzondere, waarin twee tot vier meer gevorderde-kunnen werkzaam zijn.\na , b en c hebben een steenen gewelf met ijzeren balken. Onderling tot eene gezamenlijke ruimte verbonden, liggen de drie vertrekken rondom de van de drie zijden vrije trek- of zoogenaamde zuurkast, met een tafel van leisteen en geheel door glazen ramen ingesloten, die hoog kunnen worden opgeschoven. De koker van deze k\u00e4st loopt l\u00e4ngs den schoorsteen, welks w\u00e4rmte des winters ventileert ; des zomers geschiedt het voidoende door een paar gasvlammen. In de k\u00e4st is bovendien een ruime hoeveelheid gas-buizen aangebracht voor chemische doeleinden. Be-halve koken , verdampen, gloeien enz. is hier van iedere zijde gelegenheid voor elementair-analyse.\nd.\tBalansen-kamer , bevattende tevens de k\u00e4st der kostbare chemische bereidingen.\ne.\tde kamer voor het uitpompen en het analyseeren der gassen. Hierin bevindt zieh een groote k\u00e4st (2) met dubbele houten deur, waarin de temperatuur zeer gelijkmatig blijft, en een kwikzilverpomp, naar de beschrijving van Busch (Pfl\u00fcgers Archiv 1869). Helmholtz had het denkbeeid daartoe aange-geven. Of ze te Heidelberg tot stand kwam en gebruikt werd, weet ik niet. De groote last, die de zoo dikwijls noodige reparatie der Geisslersehe mede-brengt, deed mij besluiten, de door Busch be-schrevene met eenige wijziging alhier te doen ver-vaardigen door onzen bedreven glasblazer \u00dfemkes. Hij heeft zieh hiervan wel gekweten, en de pomp","page":0},{"file":"a0010.txt","language":"nl","ocr_default":"YI\nis in zooverre voldoende bevonden , dat ze op 1 mm. drukking \u00fbagen en weken onveranderd blijft staan. f. de open plaats, waarvan boven reeds melding werd gemaakt, met\ny, afduk waarvan bet gebruik ook reeds werd aange-geven.\nIn het laboratorium bevindt zieh het noodige aantal k\u00e4sten. Een daarvan bedekt den geheelen wand tusschen a en e.\nHet magazijn der chemicalia is in den souterrain, onder c en b op het plan van den beganen grond met gestippelde lijnen 3 aangegeven.\nB. Localen voor de vivesecti\u00f6n h'. Eigenlijke vivesectie-kamer. Zij heeft toegang tot den souterrain, waarin de honden verblijf houden en heeft een uitgang tot de vrije plaats i\\ waar men de hokken der overige dieren vindt. Voor de honden is het verblijf onder het gewelf van den souterrain gekozen, om geen hinder te hebben van hun janken. k. Locaal voor het anatomiseeren der doode dieren. \u2014 In h! en k' is de vloev met asphalt bedekt.\nIn ieder gedeelte van het laboratorium worden proeven op levende dieren verricht, in verband met vragen , tot physiologische physica, tot mikrosko-pie, tot physiologische chemie betrekking hebbende. De hier aangewezen localen zijn in het bijzonder bestemd voor proeven op grootere dieren, waarbij vivesectie , als zoodanig , de hoofdzaak is. Zij worden ter beschikking gesteld voor het een of ander speci\u00ebel onderzoek, waarbij een tal van vivesecti\u00ebn wordt ver-eischt, bijv. op honden, hetgeen voor andere werk-zaamheden in dezelfde localen in meer dan een op-zicht hinderlijk wezen zou.","page":0},{"file":"a0011.txt","language":"nl","ocr_default":"VII\ni'. Open piaals. f. Afdak voor dieren. jJ. Loods voor dieren. ni. Gemetselde hak voor kikvorsehen.\nV. Vrije loop voor honden, die in den souterrain verblijf houden.\nC.\tWoning van den amanuensis, aan de zijde van het gebouw, waar de dieren zijn gehuisvest, die aan zijne zorg zijn toevertrouwd.\nn\". Zijn kamer.\no'. Le kamer van zijn huisgezin. p'. Slaapkamer. q\". Keuken.\nr\". Werkplaats, waarin een draaibank en alle be-noodigdheden voor het repareeren der instrumenten.\nII. De Bovenverdieping. (fig. 2) bevat:\nD.\tDe VERTREKKEN VAN DEN HOOGLEERA AR-Dl RECTEU R. a. Zilkamer, inet bibliotheek. Zij biedt tevens gelegenheid\nvoor mikroskopisch onderzoek, waartoe l\u00e4ngs een klein venster (met luik) licht kan worden geschept uit een der groote ramen op het noorden. De kamer heeft een balkon 2, met twee nissen 3, 3', waarin wij eenmaal de beeiden van Vesalius en Harvey hopen te aanschouwen.\nh. Mgenlijke werkkamer. Zij kan geheel donker ge-maakt worden en dan het gereflecteerd licht ont-vangen van den heliostaat, die \u00f4f in het venster der kamer zelve (des voormiddags) \u00f4f aan een der vensters van de gehoorzaal is geappliceerd (des namiddags). In het laatste geval gaat de lichtbundel door een opening in de deur van het vertrek.","page":0},{"file":"a0012.txt","language":"nl","ocr_default":"VIII\nc.\tKarner, vooral besteind voor fijnere galvano-metri-iche onderzoekingen.\nd.\tVoorbereidingskamer, waarin alles wordt in gereed-heid gebracht voor proeven, die op de lessen worden getoond. Er is gelegenheid voor vivesecti\u00ebn , voor chemische operati\u00ebn enz. Ook is hier een trekkast, waarin de batterij geplaatst is , van waar de stroo-men door het geheele gebouw kunnen geleid worden, waarbij de gas-geleiding een der draden is.\nE. Gehoorzaal, voor een honderdtal toehoorders in-gericht. De twee groote vensters op het zuiden, onmiddellijk achter de tafel van den Docent zijn in den regel met luiken gesloten. In een van deze, alsmede in een luik aan de westzijde, kan de helios-staat bevestigd worden. Hij kan daarbij op en neer geschoven worden in een afzonderlijke siede, die in haar geheel in het venster past. Zijn ook de ove-rige vensters door de schuifluiken gesloten, wat in een oogenblik tijds geschieden kan, dan is de zaal juist donker genoeg voor de gewone lichtproeven, zooals ze op een les worden verlangd. De tafels, voor de op het noorden gelegen vensters 5 5' 5\" geplaatst , dienen voor de mikroskopische demonstraties na de les. \u2014 De tafel van den docent bestaat uit drie stukken. In het centrale stuk, dat on-bewegelijk aan zijn plaats gebonden is, zijn de gasbuizen (voor chemische operaties, voor sommige lichtproeven, enz.), de buizen der watergeleiding en de draden voor galvanische stroomen bevestigd. Zij kunnen door geleiding worden overgebracht op de zijdelijke stukken (met groote platen-kasten) , die zieh laten verschuiven, zoodat hooge werktuigen tnsschen de stukken der tafel op den grond kunnen","page":0},{"file":"a0013.txt","language":"nl","ocr_default":"IX\ngeplaatst worden. \u2014 Water is voorhanden, onder hooge drukking, voor hydraulische proeven, een klok , met secundenslinger, die den stroom openen en sluiten kan, om op de cilinders de secunden te registreeren. Op een der onderschragende muren rust een steen , die de daarop geplaatste werktuigen tamelijk wel voor trilling behoedt, enz. enz. \u2014 De toehoorders zitten op stoelen aan smalle tafels, die gemakkelijk zijn uit den weg te ruimen. De localiteit is daardoor buiten de collegie-uren steeds voor andere doeleinden beschikbaar, de achterste (Noordelijke helft) zelfs voortdurend grootendeels vrij.\nF.\tLocaal voor 'physiologische physica (ten beboeve der Studenten), meestal gecombineerd met proeven op dieren. Kymograpbion, galvanometer, slede-toestel-len, enz. enz. zijn hier aanwezig.\nG.\tLocaal voor mikroskopie, ten beboeve der Studenten , door twee deuren communiceerende met F. Aan de drie vensters, op bet noorden gelegen en het eene op bet oosten, is een inrichting getroffen, voldoende voor mikroskopiseeren door een twaalftal Studenten. Daarenboven bieden de drie vensters 5, 5', 5'' in de collegiekamer uitnemende gelegen-heid voor microscopiscb onderzoek.\ne. Karner van den assistent, die de werkzaambeden leidt in G en F. In een zeer ruime, donkere, koele k\u00e4st bestaat gelegenbeid voor het bergen van allerlei voorwerpen.\nHet laboratorium is gebleken in de behoeften onzer Hoogeschool te kunnen voorzien. Het aantal candidandi overschreed in de laatste jaren zelden het cijfer van 20. Wanneer deze allen te gelijk praktisch werkten, zou er","page":0},{"file":"a0014.txt","language":"nl","ocr_default":"X\ntoch nog plaats en gelegenheid overblijven voor eenige oudere Studenten of doctoren, om zieh met een bepaald onderzoek bezig te houden. Zelfs toen, nu 3 jaren ge-leden, bniten de gewone, een vijftigtal militaire Studenten van de toen nog te Utrecht gevestigde kweekschool voor militaire geneeskundigen de lessen in physiologie bij-woonden en voor een groot deel ook aan de mikroskopische onderzoekingen deel namen, bleek de inrichting voldoende te zijn. De genoemde militaire Studenten haddeu toen hunne mikroskopische oefeningen in de gehoorzaal, die zieh voor een twintigtal daartoe uitnemend leent.\nHet laboratorium eischt minstens twee personen voor het leiden der werkzaamheden, een voor de physischphysiologische en mikroskopische, een voor de chemische. De hoogleeraar heeft zieh dan met de eene, de assistent met de andere afdeeling bezig te houden. Beter is het, dat voor iedere afdeeling een assistent aanvvezig zij, en dat de hoogleeraar het toezicht hebbe over beide. Bo-vendien is een geschikt amanuensis , ook eenigszins geoe-fend als mechanicus, niet te ontberen, die voor de lessen de voorwerpen heeft te bezorgen, de proeven voor te bereiden, bij samengestelde proeven ook buiten de lessen behulpzaam is, het toezicht heeft over de dieren, de werktuigen in orde houdt en repareert, enz. enz. \u2014 Is hij goed, dan is hij een precieus man. Ik mag dit van mijnen amanuensis Kagenaar getuigen, die, 17 jaren geleden , als jongen van 15 jaren bij mij kwam. Hij woont in het laboratorium. Dat is voortreffelijk.\nDe Directeur woont \u2014 waar hij een huis vindt. Bij den aanbouw van het laboratorium werd op een woning ten zijnen behoeve niet gerekend. Yan oudsher leeft de botanicus bij zijn hortus , de astronoom in de sterrewacht, de geneesheer in zijn hospitaal ; de Directeur der Yee-","page":0},{"file":"a0015.txt","language":"nl","ocr_default":"XI\nartsenij-school vindt hier zijn huis althans in de nahijheid der instelling. In de laatste jaren is huiten \u2019s lands ook nergens een chemisch of physiologisch laboratorium gehouwd , noch eenig museum opgericht, zonder woning voor den Directeur. Zij wordt beschouwd als de conditio sine qua non. Hier hebben wij , nog kort geleden , den Directeur van het museum genoodzaakt gezien, zijne bescheiden woning te verlaten , die met een luttele opoffering van den staat of van de akademie voor hem had kunnen worden bebouden. Dat was, naar mijn bescheiden oordeel, niet goed gezien en niet goed gehandeld. Het gemis eener woning in of bij het physiologisch laboratorium deed zieh ook meer en meer gevoelen. Het regelen en leiden der werkzaamheden, het praktisch voorbereiden der lessen, het toezien op al wat er gebeurt, kunnen alleen naar eisch geschieden , wanneer men op ieder uur, zonder opoffering van tijd , de werkplaats betreden kan. Zelfs de aard der onderzoekingen , die men onderneemt, staan met de quaestie van het inwonen in het nauwst verband.\nProfessor Pan um, de physioloog van Kopenhagen, een der eerste, die zieh met het onderzoek naar de eischen van een physiologisch laboratorium ernstig bezig hield , schreef mij in 1865 reeds het volgende :\n\u201eEin Punkt, auf dem ich mit grosser Energie bestanden habe und ferner bestehe, ist die Combination der Wohnung des Directors mit den E\u00e4umen des Institutes. Ich halte denselben f\u00fcr so wichtig, dass ich es vorziehen w\u00fcrde, die ganze Sache noch auf ein oder ein Paar Jahre verschoben zu sehen als diese Combination aufzugeben. \u2014 Indem Sie meine Kritik \u00fcber den Plan zu Ihrem Institut herausfordern , kann ich nicht umhin es als einen Mangel anzusehen, dass die Combination der","page":0},{"file":"a0016.txt","language":"nl","ocr_default":"XII\nAnstalt mit einer Wohnung f\u00fcr den Director nicht vorhanden zu sein scheint. So lange der Director jung und r\u00fcstig ist, kann er es m\u00f6glich machen , viele Male am Tage zwischen seiner Wohnung und der Anstalt hin und her zu gehen; es wird aber in der Regel eine Zeit kommen, wo die R\u00fccksicht auf die Bequemlichkeit und die h\u00e4uslichen Verh\u00e4ltnisse sich in einer Weise geltend macht, die den Interessen der Anstalt und der Wissenschaft schadet : es wird die Arbeitszeit auf bestimmte Stunden beschr\u00e4nkt werden , und Arbeiten , zu denen das nicht m\u00f6glich ist, werden unterlassen.\u201d\nIk wist, dat Professor Pan um recht had. Maar destijds zou men in dergelijke aanvraag hier te lande nog eene enormiteit hebben gezien. Met hoeveel bezwaren ik buitendien te kampen had, bij zeer bescheiden eischen, wil ik liefst met stilzwijgen voorbijgaan. Bij den Minister Thorbecke heb ik nooit welwillendheid gevonden, waarschijnlijk, omdat ik met een zijner tegenstanders bijzonder bevriend was.\nToen het laboratorium te Utrecht zou gebouwd worden, was voor mijne ambtgenooten aan onze overige inrich-tingen voor hooger onderwijs het ijs gebroken De noo-dige fondsen, ruimer, dan ik ze na veel inspanning verkregen had, werden hun zonder moeite ingewilligd. Zij missen echter evenzeer een ambtswoning in of beiendende aan het laboratorium.\nUtrecht, 1872.\nF. C. Donders.","page":0},{"file":"z0001tableA.txt","language":"nl","ocr_default":"\n\nl) \u2022 p\t( 0 0\tI\nl oqwcb\tJ, a no i a 1\n-9\ncPf.cOU\tOcw[(' <?.| iVUj.C/.\nPI. A\nt u \u2014mm\nm*\nFi (f. J\n,SteendPWrd Varei JItrech,","page":0}],"identifier":"lit20941","issued":"1872","language":"nl","pages":"1-12","startpages":"1","title":"Het Physiologisch Laboratorium der Utrechtsche Hoogeschool","type":"Journal Article","volume":"1"},"revision":0,"updated":"2022-01-31T15:13:03.882010+00:00"}